Zatrudnianie pracowników z Turcji w państwach członkowskich Unii Europejskiej nie wydaje się szczególnie skomplikowane. Są oni co do zasady traktowani jako obywatele państw trzecich

Mają jednak status uprzywilejowany w Unii z uwagi na Układ ustanawiający Stowarzyszenie między Europejską Wspólnotą Gospodarczą a Turcją, podpisany w Ankarze 12 września 1963 r. W art. 22 tego Układu przewidziano kompetencje Rady Stowarzyszenia UE–Turcja do podejmowania uchwał wiążących dla stron Układu.

1/80

Szczególnego znaczenia dla poruszanej tu problematyki nabiera Uchwała nr 1/80 Rady Stowarzyszenia UE–Turcja. Reguluje on prawa obywateli tureckich, którzy byli legalnie zatrudnieni w danym państwie członkowskim przez określony czas. Prawa te są zróżnicowane. Zakres tych praw zależy od długości okresu legalnego zatrudnienia w państwie członkowskim.

Zmiana statusu prawnego tureckiego pracownika zależna do czasu legalnego zatrudnienia w państwie członkowskim

Art. 6 uchwały przewiduje (z zastrzeżeniem postanowień art. 7 dotyczącego swobodnego dostępu do zatrudnienia dla członków rodziny), że pracownik turecki zarejestrowany (ang.: Turkish worker duly registered as belonging to the labour force of the host Member State) na rynku pracy Państwa Członkowskiego, po roku legalnego zatrudnienia jest uprawniony do przedłużenia pozwolenia na pracę wykonywanej u tego samego pracodawcy, po trzech latach legalnego zatrudnienia (z zastrzeżeniem pierwszeństwa dla pracowników z Państw Członkowskich) prawo do ubiegania się o tę samą pracę u wybranego przez siebie pracodawcy na podstawie oferty złożonej na normalnych warunkach i zarejestrowanej przez służby zatrudnienia tego Państwa Członkowskiego, zaś po czterech latach legalnego zatrudnienia pracownik turecki ma prawo podejmowania wybranej przez siebie pracy zarobkowej. Zgodnie z ust. 3 przywołanej regulacji, szczegółowe zasady stosowania tego przepisu określa prawo krajowe.

Art. 6 w orzecznictwie ETS

Art. 6 był już przedmiotem orzecznictwa TSUE, który podkreśla swoje wyłączne prawo do wydawania wiążących orzeczeń w sprawie wykładni zarówno postanowień Układu, jak i uchwał Rady Stowarzyszenia w trybie postępowania prejudycjalnego na podstawie art. 267 TFUE w celu zagwarantowania jednolitego stosowania prawa Unii w państwach członkowskich (wyrok z 16 grudnia 1992r. sprawie C-237/91; z 5 października 1994r. w sprawie C-355/93; z 6 czerwca 1995r. w sprawie C-434/93; z 23 stycznia 1997r. w sprawie C-171/95; z 29 maja 1995 w sprawie C-386/95; z 5 czerwca 1997r. w sprawie C-285/95; z 30 września 1997r. w sprawie C-36/96; z 26 listopada 1998r. w sprawie C-1/97; z 10 lutego 2000r. w sprawie C-340/97; z 18 lipca 2007r. w sprawie C-325/05; z 24 stycznia 2008r. w sprawie C-294/06; z 18 grudnia 2008r. w sprawie C-337/07; z 8 listopada 2012r. w sprawie C-268/11).

Bezpośrednia skuteczność

Zgodnie z orzecznictwem TSUE postanowienia Układu o stowarzyszeniu i wspomnianej uchwały Rady Stowarzyszenia mają bezpośredni skutek w państwach członkowskich, jeśli wysławiają jasne i jednoznaczne zobowiązanie, którego wypełnienie lub skutek nie zależy od przyjęcia krajowego aktu wykonawczego. TSUE uznał art. 6 ust. 1 Uchwały Rady za bezpośrednio skuteczny (podobnie art. 7, art. 9 zd. 1, art. 10 i art. 13). Obywatele Turcji mogą zatem wywodzić bezpośrednio z art. 6 ust. 1 Uchwały 1/80 roszczenia o pozwolenie na pobyt i pracę a bezpośrednio skuteczna norma z art. 6 ust. 1 Uchwały będzie miała pierwszeństwo przed kolidującymi z nią normami prawa krajowego. Zatem legalizacja zatrudnienia na warunkach art. 6 ust. 1 Uchwały obejmuje także prawo pobytu dla tych osób w danym państwie członkowskim, co szczególne ważne w tych systemach prawnych, w których przyznanie prawa do legalnego zatrudnienia można ubezskutecznić odmową prawa pobytu (dlatego też na przykład niemiecki urząd ds. cudzoziemców powinien udzielić lub przedłużyć pozwolenie na pobyt obywatela tureckiego, nawet jeśli nie spełnia on formalnych wymogów do przyznania tytułu pobytowego z niemieckiego prawa pobytowego). Pobyt i zatrudnienie takiego obywatela Turcji będą dozwolone bez dalszych formalności, nawet jeśli nie posiada on lub już nie posiada zezwolenia na pobyt lub pracę (zob. wyroki niemieckiego Federalnego Trybunału Konstytucyjnego z 22 maja 2012 r., sygn. akt 1 C 6/11 oraz z 19 marca 2013 r. w sprawie 1 C 12.12).

Kilka podstawowych uwag o sytuacji prawnej pracownika tureckiego po pierwszym roku legalnego zatrudnienia

W art. 6 ust. 1 Uchwały mowa o pierwszym roku legalnego zatrudnienia, po którym pracownik turecki będzie mógł ubiegać się o przedłużenie pozwolenia na pracę u tego samego pracodawcy. Chodzi zatem – po pierwsze - o kontynuację zatrudnienia u danego pracodawcy a nie o podjęcie pracy u innego pracodawcy. Po drugie, wymogiem będzie zatrudnienie na podstawie pisemnej umowy, skoro mowa o roku zatrudnienia (warunki zatrudnienia potwierdza się na piśmie po nawiązaniu stosunku pracy). Wreszcie po trzecie, zatrudnienie a nie świadczenie pracy ma trwać nieprzerwanie przez jeden rok (szerzej w wyrokach TSUE C-355/93, C-386/95 oraz C-230/03 i C-285/95). Po czwarte, dopiero po trzecim roku zatrudnienia turecki pracownik będzie miał prawo zmiany pracodawcy.

Dlaczego to ważne?

Warunki pierwszego roku legalnego zatrudnienia mają niemałe znaczenie. Pracownik turecki nie może powoływać się na prawa wynikające z art. 6 ust. 1, a to na prawo do ubiegania się o pracę po trzech latach legalnego zatrudnienia w tym samym zawodzie u wybranego przez siebie pracodawcy, jeśli nie spełnił warunków przewidzianych dla poprzedniego okresu zatrudnienia. Jeśli pracownik turecki zmieni pracodawcę przed upływem trzech lat, jego poprzednie okresy zatrudnienia się po prostu nie liczą. I dalej, nie będzie mógł powoływać się na prawo do podjęcia wybranej pracy, jeśli w naruszył warunki przewidziane dla okresu poprzedzającego, na przykład wykonywał pracę zarobkową u drugiego pracodawcy, nie spełniając wymogów dotyczących oferty pracy, którą przyjął albo też – nawet jeśli był on legalnie zatrudniony przez okres dłuższy niż cztery lata - nie pracował u tego samego pracodawcy dłużej niż rok. Szerzej o zatrudnianiu obywateli Turcji w kolejnych publikacjach. Dr Paweł Polaczuk