17 lipca, 2019

Zaświadczenie A1 – klucz do zgodnego z prawem delegowania pracowników?

Zaświadczenie A1

Z biegiem czasu coraz większa liczba przedsiębiorców decyduje się na delegowanie pracowników do pracy za granicą. Zaświadczenie A1 wydawane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych jako tzw. instytucję właściwą potwierdza fakt obowiązywania polskiego ustawodawstwa w odniesieniu do takich osób. Dla przedsiębiorcy oznacza to, że dani pracownicy delegowani pozostają ubezpieczeni w polskim ZUS. Z uwagi na fakt, iż z Polski delegowanych jest najwięcej pracowników w UE, warto przyjrzeć się konstrukcji prawnej zaświadczenia A1. Tytułem wstępu, wspomnieć należy, że obowiązujące unormowania dotyczące koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego w prawie UE tj. rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady 883/2004 z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (tzw. rozporządzenie podstawowe) oraz rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady 987/2009 z 16 września 2009 r. dot. wykonywania rozporządzenia nr 883/2004 (tzw. rozporządzenie wykonawcze), umożliwiają swobodne czasowe świadczenie usług przy jednoczesnym uniknięciu zbędnych trudności takich jak pomieszanie składek i zobowiązań, które stanowiłyby wynik równoczesnego czy też naprzemiennego stosowania kilku ustawodawstw. Generalne zasady europejskiego prawa zabezpieczeń społecznych wskazują na stosowanie jednego ustawodawstwa właściwego oraz na zgodność ustawodawstwa z miejscem wykonywania działalności zawodowej, tzw. zasada lex loci laboris. W niektórych ściśle określonych sytuacjach można jednak uzasadnić stosowanie kryteriów innych niż rzeczywiste miejsce zatrudnienia. Szczególne zasady odnoszą się w tym zakresie m.in. do pracowników delegowanych do pracy do innego państwa członkowskiego UE.

Warunki wydawania zaświadczeń A1 - art. 12

Zaświadczenie A1, wydawane przez właściwą instytucje ubezpieczeniową jest potwierdzeniem podlegania systemowi zabezpieczenia społecznego danego państwa członkowskiego. W przypadku, gdy zamierzamy ubiegać się o uzyskanie A1 dla pracownika delegowanego z Polski na podstawie art. 12 rozporządzenia 883/2004, konieczne jest spełnienie następujących kryteriów (art. 12 ust. 1 rozporządzenia 883/2004 i art. 14 ust. 1 i 2 rozporządzenia 987/2009):
  • wykonywanie przez pracownika pracy za granicą w imieniu przedsiębiorstwa delegującego,
  • prowadzenie przez przedsiębiorstwo delegujące normalnej działalności (tj. znacznej jego części) w Polsce,
  • okres delegowania obejmujący max. 24 miesiące,
  • pracownik nie może być wysłany, by zastąpić inną delegowaną osobę (w celu zastąpienia innego pracownika delegowanego),
  • w przypadku osób zatrudnionych w celu oddelegowania – przed rozpoczęciem zatrudnienia pracownik musi podlegać ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym siedzibę ma jego pracodawca.

Warunki wydawania zaświadczeń A1 - art.13

W odniesieniu do podlegania systemowi zabezpieczenia społecznego w przypadku wykonywania pracy w więcej niż jednym kraju, w myśl art. 13 ust. 1 rozporządzenia 883/2004 możliwe jest zastosowanie ustawodawstwa miejsca zamieszkania pracownika lub siedziby pracodawcy. Osoba która normalnie wykonuje pracę najemną w dwóch lub w kilku państwach członkowskich podlega ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania, jeżeli wykonuje znaczną część pracy w tym państwie członkowskim. Odmiennie kształtuje się natomiast sytuacja osoby, która nie wykonuje znacznej części swojej pracy w państwie członkowskim, w którym ma miejsce zamieszkania. W takim przypadku osoba ta podlega ustawodawstwu w państwie, w którym:
  • znajduje się siedziba pracodawcy/pracodawców (lub miejsce wykonywania działalności przedsiębiorstwa/przedsiębiorstw) jeżeli jest zatrudniona przez jednego pracodawcę lub co najmniej dwóch pracodawców, których siedziba znajduje się tylko w jednym państwie członkowskim; lub
  • znajduje się siedziba pracodawcy, innego niż państwo członkowskie jej zamieszkania, jeżeli jest zatrudniona przez dwóch lub więcej pracodawców, których siedziba znajduje się w dwóch państwach członkowskich, z których jedno jest państwem członkowskim jej zamieszkania; lub
  • ma miejsce zamieszkania, jeżeli jest zatrudniona przez dwóch lub więcej pracodawców, a co najmniej dwóch z tych pracodawców ma siedzibę lub miejsce wykonywania działalności w różnych państwach członkowskich innych niż państwo członkowskie jej miejsca zamieszkania.
Jednocześnie warto wspomnieć, że w art. 16 rozporządzenia 987/2009 założono, że osoba, która wykonuje pracę w dwóch lub więcej państwach członkowskich zwraca się w pierwszej kolejności do instytucji ubezpieczeniowej w państwie, w którym ma miejsce zamieszkania. Instytucja ta tymczasowo ustala ustawodawstwo mające znaczenie dla zainteresowanego.

Charakter zaświadczenia A1

Zaświadczenie A1 stanowi potwierdzenie podlegania systemowi zabezpieczenia społecznego państwa, które wydało ten dokument. A1 ma wobec tego tzw. charakter deklaratoryjny, nie tworzy prawa, a jedynie potwierdza istnienie prawa w konkretnym przypadku. A1 jest wiążąca dla instytucji zabezpieczenia społecznego państwa członkowskiego, w którym praca jest wykonywana. Podobnie jest w przypadku sądu tego państwa.

Kiedy jest możliwe tzw. wycofanie A1?

Zaświadczenie A1 może wycofać tylko organ, który je wydał. Warunkiem wycofania jest wykazanie przez instytucję ubezpieczeniową, że dowody/oświadczenia złożone w sprawie nie były zgodne ze stanem faktycznym. Innym warunkiem może być zmiana okoliczności będących podstawą do wydania A1. Wobec tego, zasada ogólna stanowi, iż instytucja czy sąd państwa przyjmującego nie może odrzucić ani unieważnić A1. Może to zrobić tylko instytucja państwa wysyłającego, która ją wydała.

Zaświadczenie A1 - najnowsze stanowiska

Zasygnalizować w tym miejscu należy ostatnie stanowisko Rzecznika Generalnego Trybunału Sprawiedliwości UE H. S. Øe z 11 lipca 2019 r. w sprawach połączonych C-370/17 i 37/18 Vueling Airlines, dotyczące ww. zasady ogólnej trwałości A1. Stanowisko zaprezentowane w Opinii Rzecznika budzi niepokój. Zgodnie z nim sąd przyjmującego państwa członkowskiego mógłby być uprawniony do odmowy uwzględnienia poświadczenia A1, jeżeli na podstawie obiektywnych elementów stwierdzi, że zostało ono uzyskane lub powołano się na nie w sposób noszący znamiona oszustwa. Rzecznik w swojej Opinii czerpał z niedawnego orzecznictwa TSUE, w tym szczególnie ze sprawy C-359/16 Altun, w której Trybunał sformułował tezę, iż w przypadku „oszustwa” sądy krajowe mogą „nie uwzględnić” (‘disregard’) zaświadczenia A1 wydanego dla pracownika delegowanego w innym państwie członkowskim UE. Trybunał sformułował w nim również kryteria „oszustwa”. W szczególności zwrócił uwagę, że muszą być one spełnione łącznie. Ponadto zaznaczył, że kwestionować zaświadczenia A1 mogą jedynie sądy (a nie np. urzędy) państw przyjmujących. Rozwój powyższego orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości motywuje szczytny cele w postaci zwalczania oszustw w ramach transgranicznej mobilności pracy. Rodzi jednak ryzyko, że w/w stanowisko może w przyszłości być wykorzystywane jako narzędzie dla kwestionowania A1. Zwłaszcza, gdyby judykatura TSUE rozszerzyła je również na urzędy państw przyjmujących. KW

MOŻE CI SIĘ PODOBAĆ