Reprezentacja ELMI na międzynarodowym Seminarium MoveS
Liczna reprezentacja ELMI w składzie - Marta Zięba-Szklarska, dr Marek Benio, dr Marcin Kiełbasa oraz dr Karolina Ziemianin wzięła udział w międzynarodowym Seminarium MoveS w siedzibie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie.
Odbywane 23 lutego br., a więc niemalże dokładnie w rocznicę rosyjskiej agresji na Ukrainę, tegoroczne Seminarium MoveS zatytułowano „Swoboda przepływu i ochrona socjalna obywateli państw trzecich w UE w kontekście masowego napływu wysiedleńców z Ukrainy” – i ciężko o bardziej adekwatny w przypadku tej rocznicy tytuł i tematykę.
Podobnie, jak poprzednie Seminaria, również regularnie odwiedzane przez Zespół ELMI, również tegoroczne składało się z kilku sesji: w pierwszej kluczowe dane poświęcone zarządzaniu napływem wysiedleńców z Ukrainy i gospodarczych konsekwencji niesprowokowanej inwazji Rosji na Ukrainę, po otwarciu Seminarium przez jego Gospodynię, Prezesa ZUS Prof. dr hab. Gertrudę Uścińską, przedstawili Minister Rodziny i Polityki Społecznej Marlena Maląg, Wiceminister Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Pełnomocnik Rządu ds. Paweł Szefernaker i Dyrektor Polskiego Instytutu Ekonomicznego (PIE) dr Piotr Arak.
Wszechstronna pomoc dla Ukraińców uciekających przed wojną i ich aktywność w Polsce
Pani Prezes G. Uścińska wskazała, że specustawa o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa z 12 marca 2022 r. stanowi swoiste ‘cadre juridique’; ona legalizuje ich pobyt, to norma cywilizacyjna, dająca nieograniczony dostęp do rynku pracy oraz przyczyniająca się do zapewnienia szeroko rozumianej ochrony socjalnej. Pani Prezes przypomniała, że przed wybuchem wojny w Ukrainie, w rejestrach ZUS figurowało ok. 1,1 miliona cudzoziemców, z czego ok. 765 tysięcy stanowili obywatele Ukrainy, zaś po 12 marca 2022 r. – ta liczba wzrosła o ok. 500 tysięcy osób. Wśród tych ostatnich zdecydowanie przeważały kobiety; tytułem do ubezpieczenia były zaś głównie umowy cywilnoprawne, znaczenie rzadziej umowy o pracę. Pani Profesor oceniła, że zapewnienie możliwości pobytu oraz podejmowania aktywności ekonomicznej, to wielkie wartości o charakterze humanistycznym.
Ministrowie M. Maląg i P. Szefernaker zwrócili w szczególności uwagę na wspaniałą reakcję polskiego społeczeństwa, polskich NGOs oraz ogromną praca gmin przygranicznych oraz samorządów polskich, w tym największych polskich miast. Wskazali, że ponad 1,6 mln wysiedleńców otrzymało schronienie pod dachem polskich rodzin (co każdorazowo wywoływało podziw, wyrażany przez ich zagranicznych odpowiedników), oceniając, że nadal ok. 80 tysięcy z nich przebywa w obiektach zbiorowego zakwaterowania. Ministrowie przypomnieli, że ponad 80% Polaków popiera działania pomocowe dla obywateli Ukrainy.
Z kolei dr P. Arak przytoczył szereg interesujących danych dotyczących zarówno bardzo dotkliwych konsekwencji wojny dla Ukrainy (m.in. szacunkowe straty w majątku trwałym na koniec 2022 – 137,8 mld EUR, wartość utraconych aktywów przedsiębiorstw – 13 mld EUR), ale też imponującą aktywność ekonomiczną obywateli Ukrainy w Polsce (np. 15.9 tysięcy jednoosobowych działalności gospodarczych, zarejestrowanych przez nich w 2022 r.). Przedstawił również (pozytywny) wpływ migracji na PKB.
Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego – jej rola dla wysiedleńców z Ukrainy
Druga sesja (skrócona z uwagi na chorobę jednego z prelegentów – co było korzyścią dla sesji Q&A) – obejmowała wystąpienie Joanny Kaczanowskiej (Social Security Coordination Unit w DG EMPL Komisji Europejskiej). Zawierało ono wartościowe przypomnienie ram prawnych swobodnego przepływu, koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego w kontekście obywateli państw trzecich.
Ochrona tymczasowa dla wysiedleńców oraz ich mobilność w ramach UE
Trzecia sesja rozpoczęła się od bardzo ciekawej prezentacji Prof. Eliasa Feltena z Uniwersytetu w Salzburgu, który porównał ochronę tymczasową np. według stosowanego przez poszczególne państwa członkowskie UE dostępu do rynku pracy (z istotnymi odmiennościami między poszczególnymi krajami). Występująca po nim dr Jitka Konopásková (szefowa Departamentu ds. unijnej koordynacji oraz relacji międzynarodowych w Czeskim Zarządzie Zabezpieczenia Socjalnego) przedstawiła szereg ciekawych danych – wśród których szczególnie zaskakujące były te, obrazujące wzrost cudzoziemców w Republice Czeskiej od 2004 (255.917 osób) do 2022 r. – 1.116.154 osoby, jak również skalę zatrudnienia wysiedleńców z Ukrainy, posiadających ochronę tymczasową – 94.400 osób. Kolejna prelegentka - Prof. Magda Sotropa (MoveS Visiting Expert z Rumunii) przedstawiła z kolei sytuację wysiedleńców w Rumunii, wskazując m.in., że na koniec 2022 r. 103.773 obywateli Ukrainy posiadało tam ochronę tymczasową (spośród 107.241 uchodźców).
Wreszcie, szereg ciekawych danych, ekstrapolowanych z badań ZUS przedstawił dr Andrzej Szybkie, Dyrektor Departamentu Rent Zagranicznych ZUS. Zwrócił On w szczególności uwagę, że Polska przyznaje rodzinom wysiedleńców z Ukrainy te same prawa do świadczeń, co polskim obywatelom. Dla wielu niespodzianką musiała być również konstatacja, że w 2022 r. – 95% świadczeń wszystkich rodzajów zostało przyznanych (i to bez udziału czynnika ludzkiego!) przez automatyczne oprogramowanie stworzone dla ZUS, który niewątpliwie w kontekście cyfryzacji jest w W kontekście transgranicznym, dr Szybkie zwrócił uwagę na problem związany z trudnymi do uchwycenia skutkami uznania braku „miejsca zamieszkania” (w rozumieniu unijnego rozporządzenia 1231/2010) obywatela państwa trzeciego (delegowanego do innego państwa UE) w państwie wysyłającym. Niewątpliwie kwestia ta wymaga dalszych badań, zważywszy również na fakt, iż liczba obywateli państw trzecich, delegowanych z Polski rośnie, podobnie jak liczba oddelegowań w ogóle, osiągając w 2022 r. liczbę ponad 722 tysięcy poświadczonych przez Zakład formularzy A1.
Dr Marcin Kiełbasa
