Świadczenie opiekuńcze na dziecko (niem. Kindergeld) jest jednym z najbardziej pożądanych przez pracowników z Polski i państw trzecich. Wysokość podstawowa to 219 euro na pierwsze i drugie dziecko, 225 euro na trzecie dziecko i 250 euro na czwarte i każde kolejne.

Warto poświęcić temu świadczeniu kilka uwag poczynając od zagadnień podstawowych aż po zawiłości związane ze sporami powstającymi na tle wezwań do zwrotu Kindergeld wysyłanych do Polski w trybie § 173 ust. 1 i § 37 ust. 2 niemieckiej ordynacji podatkowej (niem.: Abgabenordnung). Zagadnieniom bardziej skomplikowanym, w tym stosowaniu rozporządzenia (WE) nr 883/2004 do zasiłku na dziecko, poświęcony zostanie kolejny wpis w nadchodzącym tygodniu.

Zagadnienia podstawowe, czyli kto może otrzymać Kindergeld?

Uprawnionymi do tego świadczenia – zgodnie z § 62 Ustawy o podatku dochodowym (niem.: Einkommensteuergesetz, EStG) – będą obywatele Unii Europejskiej, mający miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu w Niemczech lub nieposiadający miejsca zamieszkania lub zwykłego pobytu w Niemczech, jeśli podlegają nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu w zakresie podatku dochodowego zgodnie z § 1 ust. 2 bądź są traktowani jako podlegający nieograniczonemu opodatkowaniu podatkiem dochodowym zgodnie z § 1 ust. 3. O ile rodzice spełniają wymogi, zasiłek rodzinny można otrzymać również na dzieci, które nie mają miejsca zamieszkania lub zwykłego pobytu w Niemczech, ale w państwie członkowskim UE lub w państwie członkowskim Europejskiego Obszaru Gospodarczego. W przypadku korzystania z zasiłku rodzinnego, miejsce stałego zamieszkania rodziców/rodzica musi być potwierdzone dokumentami ale nie ma jednolitej praktyki w zakresie wymogów dokumentowych.

Należy pamiętać, że prawo do Kindergeld (obywateli Unii oraz państw EOG) powstaje dopiero po upływie trzech miesięcy od powstania okoliczności uzasadniających miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu rodzica w Niemczech. Warunkiem jest jednak prawo do prowadzenia samodzielniej działalności zarobkowej (w przypadku osiedlenia się w Niemczech) względnie prawo do świadczenia usług w ramach samodzielnej działalności zarobkowej na podstawie art. 57 TFUE.

Co z obywatelami państw trzecich?

Od 1 stycznia 2006 r. obowiązuje nowa regulacja prawa do Kindergeld dla cudzoziemców nieposiadających prawa do swobodnego przemieszczania się. Nowelizacja § 62 ust. 2 ustawy o podatku dochodowym była reakcją na orzeczenie Federalnego Trybunału Konstytucyjnego z 6 lipca 2004 r. (1 BvL 4/97, BVerfGE 111, 160), w którym § 1 ust. 3 federalnej ustawy o zasiłkach na dzieci (niem.: Bundeskindergeldgesetz) uznano za niezgodny z art. 3 ust. 1 Ustawy Zasadniczej w zakresie, w jakim przyznanie zasiłku na dzieci zależało wyłącznie od rodzaju zezwolenia na pobyt na podstawie dawnej ustawy o cudzoziemcach z 1990 r. Trybunał uznał, że oceniana regulacja dyskryminowała zagranicznych rodziców, którzy mieszkali legalnie w Republice Federalnej Niemiec i byli już zintegrowani z rynkiem pracy (zob. wyrok BVerfGE 111, 1601).

W nowym brzmieniu ustawodawca daje wyraz zależności prawa do zasiłku na dziecko od integracji cudzoziemców nieposiadających prawa do swobodnego przemieszczania się na niemieckim rynku pracy. Cudzoziemiec, któremu nie przysługuje prawo do swobodnego przemieszczania się, otrzymuje bowiem zasiłek tylko wtedy, gdy posiada zezwolenie na osiedlenie się lub zezwolenie na stały pobyt w UE, posiada niebieską kartę UE, kartę ICT, mobilną kartę ICT lub zezwolenie na pobyt, które uprawnia lub uprawniało go do wykonywania pracy zarobkowej przez okres co najmniej sześciu miesięcy.

Dlatego na przykład cudzoziemcy, których pobyt jest tolerowany na podstawie § 60a ustawy o pobycie (niem.: Aufenthaltsgesetz) nie mają prawa do zasiłku. W orzeczeniach z dnia 15 marca 2007 r. (III R 93/03 (BFH/NV 2007, 1234, BFHE 217, 4432 i III R 54/05, BFH/NV 2007, 12983) w sprawie uprawnienia tolerowanych cudzoziemców do zasiłku rodzinnego, Bundesfinanzhof uznał, że dokonane przez ustawodawcę zróżnicowanie jest obiektywnie uzasadnione i zgodne z art. 3 ust. 1 Ustawy Zasadniczej, ponieważ nie jest zamierzona długotrwała integracja tolerowanych cudzoziemców i ich rodzin w Republice Federalnej Niemiec.

Lex specialis

Prawo do Kindergeld nie powstaje jednak w przypadku (lex specialis) zezwoleń pobyt wydanych na podstawie art. 16e ustawy o pobycie (pobyt w celu odbycia szkolenia), na podstawie art. 19c ust. 1 ustawy o pobycie (w celu zatrudnienia w charakterze au pair lub w celu podjęcia pracy sezonowej), na podstawie art. 19e ustawy o pobycie (pobyt w celu udziału w wolontariacie europejskim) lub na podstawie art. 20 ust. 1 i 2 ustawy o pobycie (pobyt w celu poszukiwania pracy) oraz zezwoleń wydanych na podstawie § 16b ustawy o pobycie (pobyt w celu podjęcia studiów), na podstawie § 16d ustawy o pobycie (pobyt w celu podjęcia działań na rzecz uznania zagranicznych kwalifikacji zawodowych) lub na podstawie § 20 ust. 3 ustawy o pobycie (pobyt w celu poszukiwania pracy), jeśli cudzoziemiec nie wykonuje pracy zarobkowej ani nie korzysta z urlopu rodzicielskiego na podstawie § 15 federalnej ustawy o zasiłku rodzicielskim i urlopie rodzicielskim (niem.: Bundeselterngeld- und Elternzeitgesetz) lub bieżących świadczeń pieniężnych na podstawie trzeciej księgi kodeksu socjalnego).

Prawo do Kindergeld nie przysługuje także cudzoziemcom z tytułami pobytowymi wydanymi na podstawie art. 23 ust. 1 Ustawy o pobycie z powodu wojny w kraju ojczystym lub na podstawie art. 23a lub 25 ust. 3-5 Ustawy o pobycie. Będą oni mogli ubiegać się o Kindergeld, jeśli wykonują zgodnie z prawem pracę zarobkową na terytorium Republiki Federalnej Niemiec lub korzystają z urlopu rodzicielskiego zgodnie z § 15 ustawy o zasiłku rodzicielskim i urlopie rodzicielskim lub pobierają bieżące świadczenia pieniężne zgodnie z trzecią księgą kodeksu socjalnego względnie jeśli przebywają w Niemczech od co najmniej 15 miesięcy na podstawie zezwolenia lub w ramach pobytu tolerowanego.

Wreszcie cudzoziemiec bez swobody przemieszczania się w Unii Europejskiej otrzyma Kindergeld, jeśli jego zatrudnienie jest tolerowane na podstawie § 60d w związku z § 60a ust. 2 zdanie 3 ustawy o pobycie.

W przypadku cudzoziemców, którzy nie mogą pracować, zakładała, że poziom utrzymania ich dzieci jest wystarczająco zabezpieczony przez państwowe świadczenia socjalne (zob. uzasadnienie w druku Bundestagu 16/1368, str. 94). Cudzoziemcy, którzy nie są zintegrowani z rynkiem pracy i którym nie przysługuje zasiłek na dzieci zgodnie z § 62 ust. 2 ustawy o podatku dochodowym z późniejszymi zmianami, otrzymują bowiem zwykle świadczenia socjalne, których wysokość zależy m.in. od liczby dzieci żyjących we wspólnym gospodarstwie domowym. Tacy cudzoziemcy zwykle nie znajdują się w niekorzystnej sytuacji finansowej, która mogłaby prowadzić do naruszenia art. 3 ust. 1 ustawy zasadniczej w wyniku ograniczenia prawa do zasiłku rodzinnego w § 62 ust. 2 ustawy o podatku dochodowym.

Co u wysiedlonymi z Ukrainy, którym udzielono ochrony tymczasowej?

Przypomnę, że wysiedleni z Ukrainy zostali włączeni do normalnego systemu opieki społecznej (księga druga i księga dwunasta kodeksu socjalnego) i od tej zmiany mają dostęp do dalszych świadczeń, takich jak zasiłek na dzieci. Informowałem o tym we wpisie z 20 czerwca 2022r. Dodam, że zgłaszane są trudności wynikające z uchwalonej zmiany. Świadczenia z księgi drugiej kodeksu socjalnego są wypłacane przez urzędy pracy, natomiast za świadczenia według ustawy o świadczeniach dla osób ubiegających się o azyl (dotychczasowa podstawa prawna) odpowiadają urzędy pomocy społecznej. Dopóki urząd pracy nie wypłaci świadczeń lub nie wypłaci ich w terminie, osoby zainteresowane muszą zwracać się do urzędu pomocy społecznej, aby otrzymać niewielką zaliczkę lub świadczenia na dotychczasowej podstawie prawnej.

Kindergeld dla wysiedlonych

Osoby posiadające prawo pobytu na podstawie § 24 ustawy o pobycie mają również prawo do zasiłku na dzieci. Ale na to świadczenie wielu będzie musiało poczekać. Dzieje się tak dlatego, że Kindergeld nie jest wypłacany osobom z zaświadczeniem o złożeniu wniosku o ochronę tymczasową (tzw. Fiktionsbescheinigung). Dopiero wystawienie tytułu pobytowego na podstawie § 24 ustawy o pobycie daje podstawę do wniosku o wypłatę Kindergeld.

Dr Paweł Polaczuk

O Europejskim Instytucie Mobilności Pracy

Europejski Instytut Mobilności Pracy to największy w Europie think tank zajmujący się tematyką delegowania pracowników. Łączymy środowiska przedsiębiorców, naukowców, prawników i urzędników, tworząc jedyne w Polsce i największe w Europie eksperckie forum wiedzy o delegowaniu pracowników. Podejmujemy działania w celu poprawy obowiązującego prawa i jego prawidłowej interpretacji oraz powstrzymania przypadków dyskryminacji polskich pracodawców i delegowanych przez nich pracowników. Naszym Członkom zapewniamy dostęp do bieżących informacji i wiedzy eksperckiej. więcej >>>