W jednym ze swoich najnowszych orzeczeń, w „polskiej” sprawie C-422/22 ZUS Oddział Toruń, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej orzekł, że jeśli ZUS zamierzałby z urzędu anulować zaświadczenie, bez wniosku z państwa przyjmującego, to nie musi konsultować tego z zainteresowanymi instytucjami zabezpieczenia społecznego z innych Państw członkowskich UE. Z pytaniem prejudycjalnym w tej sprawie zwrócił się polski Sąd Najwyższy.
Okoliczności faktyczne sprawy i Opinia Rzecznika Generalnego
Okoliczności faktyczne były następujące: Oddział ZUS w Toruniu sam, w wyniku kontroli, bez wniosku od francuskiej instytucji właściwej Urssaf, uznał, że polski przedsiębiorca, który miał świadczyć usługi „second site manager’a” we Francji i w Polsce, prowadził działalność jedynie w tym pierwszym państwie. W związku z tym ZUS z urzędu wycofał A1, wydaną z art. 13 ust. 2 rozporządzenia 883/2004.
SN, do którego w końcu trafiła sprawa, zadał Trybunałowi 2 pytania. Pierwsze dotyczyło tego, czy instytucja, która wydała A1 błędnie, może ją sama wycofać bez przeprowadzenia procedury konsultacyjnej (dialogu i koncyliacji) z instytucją właściwą innego państwa członkowskiego. Drugie - tego, czy tę procedurę należy przeprowadzić przed takim wycofaniem.
W skomplikowanej Opinii, francuski Rzecznik Generalny J. R. de la Tour zaproponował, aby instytucja, która w wyniku kontroli przeprowadzonej z własnej inicjatywy stwierdziła, iż błędnie wydała A1, mogła ją wycofać bez uprzedniego wszczynania procedury konsultacyjnej (dialogu i koncyliacji).
Wyrok Trybunału Sprawiedliwości
W swoim wyroku, TSUE zasadniczo zgodził się ze zdaniem Rzecznika. Wskazał, że jeżeli właściwa instytucja ubezpieczenia społecznego chce cofnąć z własnej inicjatywy już wydaną A1, nie musi wszczynać i przeprowadzać specjalnej procedury konsultacyjnej.
Wyrok należy uznać zasadniczo za poprawny – rzeczywiście nie ma bowiem przepisów unijnych, które by zmuszały instytucję do przeprowadzenia konsultacji przy wycofywaniu A1 z urzędu (przedmiotowa sprawa była zresztą pierwszą taką sprawą w historii postępowań przed TSUE). Zastosowanie procedury konsultacyjnej wynika bowiem z istnienia różnicy zdań między właściwymi instytucjami dwóch lub więcej Państw członkowskich. Natomiast wycofanie A1 z urzędu przez instytucję, która ją wydała ma swoje źródło nie w takiej rozbieżności zdań, ale w stwierdzeniu tej instytucji, że informacje zawarte w już wydanej A1 nie odpowiadają rzeczywistości.
Co ważne, TSUE jednocześnie przypomniał, że zaświadczenie A1 nie jest aktem o charakterze konstytutywnym, ale deklaratoryjnym i wskazał, że po wycofaniu zaświadczenia A1 ustawodawstwo mające zastosowanie do danego pracownika powinno być ponownie określone i wtedy w razie potrzeby powinna być wszczęta procedura konsultacyjna.
Jednocześnie, warto wskazać, że istnieją w tym zakresie ryzyka, związane z nieobjęciem danego pracownika zabezpieczeniem społecznym i tzw. „wypadnięciem” pracownika delegowanego z ubezpieczenia społecznego – zwracał na nie uwagę rząd polski w postępowaniu przed Trybunałem.
Możliwe reperkusje wyroku TSUE
Krótkoterminowe skutki wyroku dotyczą przede wszystkim spraw, które już zawisły przed polskimi sądami. Zasadniczo - sprowadzają się one do tego, że w danej sprawie polski sąd II instancji nie musi dokonywać uchylenia wyroku i poprzedzającej go decyzji organu rentowego. Możliwe jest więc dalsze merytoryczne rozpoznawanie sprawy.
Istotniejsze wydają się długoterminowe skutki tego orzeczenia. Dotyczyć mogą tego, co w wyroku TSUE nie wybrzmiało, jak się wydaje, dostatecznie mocno. Istnieje bowiem ryzyko, że ten wyrok Trybunału może zostać wykorzystany do stopniowego „zmiękczania" procedury konsultacji przez działania samych instytucji właściwych – szczególnie tych z państw przyjmujących pracowników delegowanych. Nie musi przy tym dochodzić do kwestionowania procedury konsultacyjnej wprost, ale raczej do odchodzenia od niej, jako kłopotliwego (zwłaszcza dla niektórych państw przyjmujących) balastu, na zasadzie „taktyki salami”. W tym momencie bowiem, instytucja właściwa państwa przyjmującego nie może sama wycofać zaświadczenia A1 wydanego w państwie wysyłającym, ani też pominąć go (poza ściśle określonym w orzecznictwie TSUE przypadkami). Zatem, procedura konsultacji jest, co do zasady, obowiązkowym warunkiem wstępnym do wycofania A1.
Mimo, że TSUE ogranicza niekonieczność konsultacji tylko do wycofania A1 z urzędu przez instytucję wydającą, wyrok TSUE może zostać potraktowany przez instytucje właściwe z państw przyjmujących (zwłaszcza w państwach tradycyjnie niechętnych delegowaniu pracowników) jako swoista carte blanche dla (samo)zwalniania się z obowiązku konsultacji z instytucjami państw wysyłających także, gdy te instytucje państwa przyjmującego kwestionują A1. Dziać się tak może mimo, że wyrok w sprawie C-422/22 nie daje ku temu podstaw. Takie działanie byłoby naruszeniem z zasady lojalnej współpracy z art. 4 ust. 3 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE) i przepisów rozporządzeń o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, ale nie można go wykluczyć. Tym bardziej, że przed Trybunałem nie brakuje spraw, w których kwestia ta jest poruszana – jedną z najświeższych jest belgijska sprawa C-421/23, w której zapytanie złożył Sąd Apelacyjny w Liège.
TSUE w wyroku C-422/22 wprawdzie wskazał na konieczność zastosowania procedury konsultacji, gdy instytucja państwa przyjmującego kwestionuje ważność A1 – zabrakło jednak dobitniejszego podkreślenia istotności przestrzegania wymogu zastosowania tej procedury w takich wypadkach.
O Europejskim Instytucie Mobilności Pracy
Europejski Instytut Mobilności Pracy to największy w Europie think tank zajmujący się tematyką delegowania pracowników. Łączymy środowiska przedsiębiorców, naukowców, prawników i urzędników, tworząc jedyne w Polsce i największe w Europie eksperckie forum wiedzy o delegowaniu pracowników. Podejmujemy działania w celu poprawy obowiązującego prawa i jego prawidłowej interpretacji oraz powstrzymania przypadków dyskryminacji polskich pracodawców i delegowanych przez nich pracowników. Naszym Członkom zapewniamy dostęp do bieżących informacji i wiedzy eksperckiej. więcej >>>
